Bez czarny (łac. Sambucus nigra L.) to gatunek krzewu występujący powszechnie na terenie Europy, a także Azji i Ameryki Północnej. Ma postać krzewu, rzadziej drzewa osiągającego wysokość do 10 metrów. Kwitnie na przełomie maja i czerwca, dając białe kwiaty. Rośnie zarówno w stanie dzikim, jak i w przydomowych ogródkach jako roślina ozdobna. Jego elementy (owoce i kwiaty) stanowią ważny składnik, wykorzystywany w kuchni oraz lecznictwie.

Właściwości czarnego bzu

Już od wielu wieków znane są cenne właściwości lecznicze bzu czarnego. Był on stosowany przez naszych przodków w schorzeniach takich jak cukrzyca, przeziębienia, trudno gojące się rany oraz w przypadku zapalenia spojówek.

Surowiec farmaceutyczny stanowią kwiaty czarnego bzu (Sambuci flos), w których skład wchodzą moczopędne flawonoidy (pochodne kemferolu, kwercytyny, rutozyd), triterpeny o działaniu przeciwzapalnym, przeciwcukrzycowym i antyoksydacyjnym, śluzy, fenolokwasy i kwasy organiczne (kwas jabłkowy, kwas kawowy, kwas winowy). Wykorzystuje się także owoce czarnego bzu (Sambuci fructus) , które mają podobny skład jak kwiaty, jednakże zawierają dodatkowo antocyjany (glikozydy cyjanidyny – sambukozyd), olejki eteryczne, węglowodany, witaminy (C, B2, B9).

Dzięki bogatej zawartości fitozwiązków, bez czarny znajduje zastosowanie w leczeniu różnych schorzeń; jest świetnym lekiem w przypadku przeziębienia i grypy, dzięki swojemu działaniu napotnemu i diuretycznemu pozwala obniżyć gorączkę i wydalić z organizmu toksyczne wydzieliny. Ponadto, kwiaty dzięki zawartości triterpenów pozwalają na regulację metabolizmu glukozy w organizmie, gdyż zwiększają jej wchłanianie przez komórki, więc jest ona bardziej efektywnie wykorzystywana, a poza tym wzmagają wydzielanie insuliny, co powoduje, że mogą być wykorzystane pomocniczo w terapii cukrzycy.

Przetwory z czarnego bzu

W aptece znajdziemy wiele preparatów (ziół do zaparzania, syropów, kropli, płynów), w których skład wchodzi czarny bez, jednak równie dobrze możemy przygotować domowe przetwory, które mogą być tak samo skuteczne jak te kupowane. Popularne są dżemy, konfitury, wina, nalewki oraz syropy, na których przepisy można znaleźć bez problemu w powszechnie dostępnych źródłach. Dzięki właściwościom immunostymulującym czarnego bzu, sprawdzą się one świetnie zarówno przed jak i w trakcie okresu jesienno-zimowego, gdy nasza odporność jest szczególnie narażona na atak wirusów.

Bezpieczeństwo stosowania

Istnieją pewne przeciwwskazania oraz uwagi odnośnie stosowania zarówno owoców jak i gotowych preparatów z dodatkiem czarnego bzu. Niedojrzałe owoce zawierają związki cyjanogenne (sambunigryna i sambucyna), które mogą wywołać ciężkie działania niepożądane w postaci gorączki, bólów mięśni, bólu głowy, złego samopoczucia i zaburzeń świadomości. Dlatego też ważne jest, aby nie jeść surowych owoców bzu czarnego i spożywać je wyłącznie w postaci przetworów, gdyż obróbka termiczna powoduje inaktywację tych toksycznych związków. Ze względu na brak odpowiednich badań, kobiety w ciąży oraz karmiące piersią, a także dzieci do 12 roku życia nie powinny korzystać z dobrodziejstw tej rośliny. Ponadto, może ona nasilać działanie leków moczopędnych i hipoglikemicznych, dlatego też, osoby z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym powinny skonsultować z lekarzem lub farmaceutą, czy czarny bez jest dla nich bezpieczny.